دبیرستان البرز نگین آموزش ایران

به قلم: دکتر مریم سعدی

مسئول آموزش دبیرستان البرز 

"دبیرستان البرز" نامی است آشنا که بیش از یک قرن است به بزرگترین مجموعه آموزشی کشور که در قلب پایتخت واقع شده و دارای حسن شهرت ملی و جهانی است، اطلاق می شود. مدرسه­ ای که اشتهار آن را می­ توان مرهون چهار عامل دانست:

 تاریخچه

تاریخچه مدرسه­ ای که امروزه "دبیرستان ماندگار البرز" نامیده می شود را می­ توان به سه دوره تقسیم نمود. دوره اول دوره مدیریت آمریکایی ­ها بر این مدرسه بود که  از سال 1252 تا سال  1319 را شامل می­ شود. دوره دوم دوره­ ای است که این دبیرستان از آمریکایی­ ها خریداری شد و تحت مدیریت مدیران ایرانی از سال 1319 تا سال 1357 به طول انجامید. و سرانجام دوره سوم از سال 1357 و پس از انقلاب اسلامی ایران تاکنون که در این دوره با تصویب آیین ­نامه مدارس ماندگار در سال 1384 ، نام آن به دبیرستان ماندگار البرز اشتهار یافت.

• دوره اول (دوره مدیریت آمریکایی ­ها)

آغاز دوره اول و زمان تشکیل بنیان­ های دبیرستان البرز را می ­توان در سال 1252 و با تاسیس "دبستان آمریکایی ­ها" توسط جیمز باسِت، در نزدیکی دروازه قزوین دانست که در این مدرسه صرفا دانش­ آموزان ارمنی (مسیحی) را می­ پذیرفتند. سپس در سال 1266 با تکمیلِ تاسیسِ بنای جدید در خیابان سی تیر (قوام السلطنه سابق) توسط دومین مدیر دبستان آمریکایی­ ها، ساموئل وارد، این مدرسه به مکان جدید منتقل شد و در گذر زمان، پذیرای دانش ­آموزان مسلمان نیز گردید. در سال 1278 دکتر ساموئل مارتین جردن به عنوان سومین و آخرین مدیر آمریکایی دوره اول، ریاست این مدرسه را برعهده گرفت و علاوه بر دبستان، در طول سال­ های نخستین مدیریتش، کلاس­ های مقطع دبیرستان را نیز  به مجموعه افزود تا دوره دوازده ساله آن کامل شود.

خرید اراضی محل کنونی دبیرستان البرز نیز به سال 1292 باز می­ گردد؛ هنگامی که زمینی به مساحت صد و پنجاه ­هزارمترمربع توسط آمریکایی‌ها خریداری شد. در گذر زمان ابتدا بنای محل سکونت دکتر جردن و خانواده وی در این اراضی ساخته شد و سپس نخستین ساختمان شبانه‌روزی و یک ساختمان دیگر احداث گردید. در ادامه، دو ساختمان اصلی دبیرستان البرز نیز توسط نیکولای مارکوف، معمار شهیر گرجستانی ساخته و پس از اتمام بنا کلاس ­های دبیرستان به ساختمان جدید منتقل گردید. لذا از سال  1303 این دبیرستان در بنای نوین استقرار یافت. دبیرستانی که در سال 1308 با ارتقاء به دوره پانزده ساله B.A. و اعطای کارشناسی در برخی رشته­ ها به فارغ التحصیلانش، به کالج ‌آمریکایی‌ها تغییر نام یافت و متاثر از نام آن محدوده دبیرستان، چهارراه کالج نامیده شد. نامی که تاکنون بر این منطقه ماندگار گردیده است.

دوره مدیریت دکتر جردن (۱۳۱۹- ۱۲۷۸) را طولانی­ ترین و درخشان ­ترین بخش از دوره  اول تاریخ این مدرسه دانسته ­اند. نام جردن به عنوان مدیر سختکوشی که در این دوره چهل و یکساله از هیچ تلاش و کوششی برای تعلیم و تربیت شاگردان ایرانی­ اش دریغ نکرد، در تاریخ مدرسه البرز، ماندگار گردید. دکتر عبدالله انوار اندیشمند، فیلسوف، ریاضی دان و دانش ­آموخته آن دوران، هنگامی که در سال 1400 به دبیرستان البرز و جهت سخنرانی در جمع دانش­ آموزان البرزی دعوت شد؛ با مرور خاطرات دوران مدیریت ساموئل جردن، ضمن تجلیل از این دوره، نظم، جدّیت و سختگیری سیستم آموزشی حاکم را مهمترین عامل رشد و موفقیت دانش ­آموزان این دوره از تاریخ دبیرستان البرز برشمرد.

• دوره دوم (دوره ملّی شدن)

شروع دوره دوم حیات علمی و آموزشی این دبیرستان به سال 1319 برمی­گردد. آن­ هنگام که به دستور دولت وقت، این مدرسه از آمریکایی‌ها خریداری شد و با تغییر نام آن به  "دبیرستان البرز" دوره دوم تاریخ این دبیرستان آغاز گردید. محمد وحید تنکابنی، علی­محمد پرتوی، حسن ذوقی، دکتر لطفعلی صورتگر چهار مدیری بودند که در چهار سال اول دوره دوم (1319 تا 1323)  عهده ­دار ریاست این مدرسه گردیدند. سرانجام دکتر محمدعلی مجتهدی از سال 1323، ریاست دبیرستان البرز را برعهده گرفت. دوره مدیریتی پرباری که تا سال 1357 به طول انجامید.

در خصوص عملکردِ شایانِ توجِه دوره سی وچهارساله ی مدیریت دکتر مجتهدی، روایت ها بسیار است. دورانی که به یمن حضور این مدیر توانمند، به طولانی­ ترین و درخشان ­ترین ایام دور دوم بدل گردیده است. در دورانی که دبیرستان ­هایی همچون هدف، خوارزمی و علوی در تهران، مدارس خوشنام و موفقی بودند؛ دبیرستان البرز یکی از موفق­ ترین مدارس پایتخت و ایران به شمار می­ رفت و ده ­ها هزار دانش­ آموخته فرهیخته از این دبیرستان دراین  دوره فارغ التحصیل شدند.

• دوره سوم (دوران پس از انقلاب اسلامی ایران)

دبیرستان البرز در سال ­های پس از انقلاب، فراز و فرودهایی را تجربه کرده است. تا جایی که بخش قابل توجهی از اراضی آن، از این مجموعه جدا گردیده و به دانشگاه فرهنگیان اختصاص یافت. از سوی دیگر تاریخ دوره سوم دبیرستان البرز گواه بر تعدّد مدیران این مجموعه تاکنون بوده است. نام پانزده مدیر که رسما عهده ­دار ریاست این مجموعه گردیده­ اند در این دوره به چشم می­ خورد. این آمار پانزده نفره، بجز مدیران و سرپرستانی است که گفته می ­شود به مدت بسیار کوتاه، عهده­ دار هدایت این دبیرستان بزرگ و با قدمت گردیدند. به نظر می­ رسد در دوره  هایی این نگرش که وسعت و ظرفیت ­های این مجموعه­ ی آموزشی، ایجاب می ­کند که از نگاه حمایتی ویژه برخوردار باشد؛ وجود نداشته است. به تبع آن دبیرستان البرز فراز و نشیب ­های شایان توجهی را در این دوره­ ها تجربه کرده است. تاریخ دوره سوم نشان می­ دهد؛ موفقیت­ های ارزشمندی توسط برخی از مدیران دبیرستان البرز در دوره سوم، همچون مرحوم حسین خوشنویسان و مرحوم باقر دزفولیان، به دست آمده و آوازه ­ی نیک آن­ ها از زبان فارغ ­التحصیلان، مستمر به گوش می­ رسد. این قبیل موفقیت ­ها مرهون شاخص ­های مدیریتی این مدیران خوشنام و توانمند بوده اما چون حمایت ­هایی مبتنی بر قواعد ثابت مدوّن و باوری قاطع مبنی بر لزوم توجه خاص به ظرفیت ­های مدرسه البرز نبوده و از طرفی مدّت مدیریت این مدیران نیز کوتاه بوده؛ این موفقیت­ ها تثبیت نشده است و تلاطم ناگزیری در روند این مجموعه همواره وجود داشته است.

 در نهایت در سال 1384 با تصویب آیین­ نامه مدارس ماندگار و اجرای این آیین نامه در سال 1386 در خصوص این دبیرستان، تغییراتی در شیوه ­نامه اداره و نحوه پذیرش دانش ­آموز در آن پدید آمد. هرچند از سال 1386نیز، در چند سال اول،  نام چهار مدیر در بین مدیران البرز به چشم می ­خورد و کماکان شاهد تلاطم و عدم ثبات مدیریتی در این دوران نیز هستیم. سرانجام از سال 1391 تاکنون با مدیریت واحد و سیزده ساله محمد محمدی، مدیر کنونی البرز و به یمن این ثبات و تلاش بی­ وقفه و شبانه­ روزی مدیریتی و زحمات کادر دغدغه ­مند و معلمان مجرب مجموعه، که در ذیل چتر حمایتی مدیریت شایسته ­سالار دبیرستان البرز به تلاش و خدمات ­رسانی می­ پردازند؛ این دبیرستان به روزهای درخشان اوج خود در دوره سوم رسیده است. خروجی­ های موفق و پذیرفته ­شدگان قابل توجه در کنکور، این مدرسه را به رتبه ­سازترین مدارس ایران تبدیل نموده است. سیستم آموزشی بومی­ سازی­ شده و مستقل دبیرستان البرز، مرکز ارزیابی مستقل البرزآروین که آزمون­ های آن کشوری گردیده، در کنار مرکز المپیاد مستقل البرز و کلیه ­ی ساز و کارهای منحصر به این مجموعه، از جمله طرح پویش علمی البرز که با تاسیس مدرسه مجازی البرز و با استودیوهای پخش آنلاین، آموزش­ های این مدرسه را بعنوان برج علمی کشور به مدارس سراسر ایران مخابره می­ کند. امروزه دبیرستان البرز دامنه ای به وسعت سراسر ایران دارد و تمام دانش ­آموزان متقاضی از آموزش ­های اساتید آن بهره می­ برند. این­ها همه و همه گواه بر ظهور دوران طلایی دبیرستان البرز است. البرز امروز پیشرو و سکان­دار مرجعیت آموزشی است و به نگین آموزش ایران تبدیل شده است. آن هم در دوره­ ای که مدارس خوشنام بسیاری در پایتخت و سراسر ایران، وجود دارد و رقابت به سادگی میسر نیست.

بی­ تردید تداوم رشد و موفقیت چنین مجموعه ­ای، وابسته به علل و عواملی می ­باشدکه فراهم بودن یا نبودن آن، تاثیری کتمان ناپذیر را به همراه دارد و مهمترین آن ها را به شرح ذیل می­توان برشمرد:

• لزوم وجود نگاه خاص:

 مدرسه البرز مدرسه­ ای است که به دلیل ظرفیت های موجود، نگاه و توجهی خاص را می­ طلبد که می­ توان آن را در ذیل شاخصه لزوم توجه به مدرسه­ محوری بازتعریف نمود. هرچند مدرسه­ محوری از اهداف سند تحول بنیادین آموزش و پرورش عنوان شده و از طرفی بداهت عقلانی دارد که هر مدرسه ­ای، با توجه به قابلیت­ ها و ظرفیت ­های خود از اختیارات ویژه ­ای می ­تواند برخوردار باشد و قواعد و قوانین یکسان، نمی ­تواند برای همه مدارس سودمند افتد؛ اما عملا قوانین و مقرراتی که این دبیرستان ملزم به اجرای آن است، مطابق با کوچکترین مدرسه  با ظرفیت های اندک می­ باشد و محدودیت­ هایی را برای این مجموعه­ ی با ظرفیت بالا ایجاد می­ کند. آن­هم مدرسه ­ای که به لحاظ جمعیت دانش­آموزی رتبه اول کشور را دارد. حتی ساختار منابع انسانی مجموعه، متناسب با وسعت دبیرستان بازتعریف نشده است. اداره این دبیرستان کماکان از قوانین دست و پاگیری تاسّی می­کند که گاهی مانع بروز بهینه ظرفیت­ های دبیرستان ماندگار البرز می­ شود.

• لزوم تحقق ثبات مدیریتی:

ثبات مدیریتی لازمه­ ی اجرای برنامه ­ها و سیاست­گزاری ­هایی است که به مدیر مجرب و توانمند با دانش مدیریتی بالا، امکان مدیریت موفق و تحول­گرا را می­ دهد. سایه­ ی حمایتی قابل اتکا اعم از مسئولین بالادستی که فارغ از سلیقه­ های متنوع موجود، تنها به شایسته ­سالاری و رشد و موفقیت این مجموعه آموزشی و پرافتخار بیندیشد و امکان رشد و تبلور بیش از پیش مجموعه را با این حمایت فراهم کنند.

• حمایت ویژه از این بنای تاریخی:  

بنای قدیمی و گاه فرسوده این دبیرستان ارزشمند نیاز به ترمیم مداوم و هزینه درخور توجهی برای نگهداشت آن دارد که تنها با حمایت ویژه سازمان ­های ذیربط امکان تحقق بهینه آن فراهم می ­شود و به شکوه تاریخی این مجموعه، عزتی مضاعف می ­بخشد. باشد که سالیان سال دبیرستان ماندگار البرز محل تعلیم و تربیت نوجوانان ایران عزیزمان باشد.