کتاب پرسیدن مهمتر از پاسخ دادن است

«پرسیدن مهم تر از پاسخ دادن است» ترجمه حمیده بحرینی از کتاب Wisdom without answers: a brief introduction to philosophy نوشته دنیل کلاک و ریموند مارتین است. این اثر دربرگیرنده ۱۴ فصل است که می کوشد مفروضات ما را درباره بدیهی ترین پرسش های جهان شناسی به چالش بگیرد. نویسندگان در پی آنند تا سنت پرسیدن را احیا کنند و به مخاطب یادآور شوند هیچ پاسخی، پاسخ نهایی و قطعی نیست. این اثر در شهر کتاب مرکزی نقد و بررسی شد که چکیده یی از مباحث مطرح شده در این نشست از نظرتان خواهد گذشت.

● کتابی که زیر پای خواننده را خالی می کند

حمیده بحرینی مترجم کتاب «پرسیدن مهم تر از پاسخ دادن است»، یک معلم است. او هنگام تدریس با افرادی روبه رو شده که به کتابی برای شروع مطالعات فلسفی نیاز داشته اند. این اتفاق او را ترغیب کرده است دست به ترجمه کتاب «پرسیدن مهم تر از پاسخ دادن است» بزند. به زعم او به دو دلیل شیوه نگارش این کتاب سقراطی است؛ دلیل نخست پرسشگری ها و تحلیل کردن های فراوان این اثر است به طوری که گاه فصل با سوال آغاز می شود و با سوال به پایان می رسد. دیگر اینکه به نظر می آید مولفان دغدغه های وجودی سقراط را هم دارند و در بیان شان نیز مشخص است. در تحلیل کردن ها به ما می آموزند فلسفه نوعی فعالیت مانند شنا کردن است و از فلسفه نباید انتظار داشت که بسته یی از معلومات را به ما دهد.

آنها معتقدند اشکال ما این است که زیادی می دانیم و مطالب زیادی با بسته بندی های مختلف در اختیار ما قرار گرفته که حتی گاهی آنها را باز نمی کنیم تا بدانیم در آنها چه خبر است. آنها در این اثر زیر پای دیدگاه های ما را خالی می کنند که به گمانم جامعه ما به این مساله نیاز دارد تا کمبودهایش را بشناسد. مولفان معتقدند ما گرفتار مجموعه پاسخ هایی هستیم که کار ما را در فلسفه ورزی سخت کرده و باید آنها را کنار بگذاریم و این سوالات را به شکل دیگری از خودمان بپرسیم. حسن کتاب در این است که ما را وامی دارد هم در پرسیدن دقت کنیم و هم در پاسخ دادن. آنها معتقدند قصدشان انکار دانش مخاطبان نیست بلکه می خواهند به مخاطب بیاموزند این دانش را از کجا آورده است. جامعه ما به این پرسشگری ها نیاز دارد چون ما هم گرفتار این پاسخ ها هستیم و بسیار با قطعیت درباره مسائل حرف می زنیم. نیاز جامعه ما این است که جزم اندیشی و با قطعیت سخن گفتن را ترک کنیم و در بعضی از موارد با تامل بیشتری سخن بگوییم. این کتاب همین اندازه که به ما یاد می دهد چگونه بپرسیم و فعالیت ذهنی کنیم، کتاب ارزشمندی است.

 ● کتابی با طنین تراکتاتوسی

سروش دباغ ترجمه کتاب «پرسیدن مهم تر از پاسخ دادن است» را ترجمه یی می داند روان، سلیس، در قالب جملات درست ساخت و کاملاً بومی که به نظر می رسد مراد مولفان آن به درستی به زبان فارسی درآمده است. نفس ترجمه شدن این کتاب ها به ما کمک می کند و از حیث پروراندن ذهن اقدام مبارکی است. او معتقد است فلسفیدن در سه ساحت رخ می دهد؛ تنقیح مبادی و مبانی پیش فرض ها، بررسی تناسب میان ادله و مدعیات، و التزام به لوازم مدعیات. این کتاب دست کم در ساحت اول که عبارت است از تنقیح مبادی و مبانی پیش فرض ها می تواند به ما کمک کند چون تنقیح پرسش ها می تواند به تنقیح مبادی و مبانی پیش فرض ها بینجامد. نویسندگان کتاب هم در مقدمه آورده اند که فلسفه یک فعالیت است نه مجموعه دانش. این تعبیر که آشکارا طنین تراکتاتوس یا ویتگنشتاینی دارد، روشن می کند که فلسفه بیش از آنکه دانش سلبی محتوایی به ما بدهد یا به تعبیر تراکتاتوسی سخن محتوایی راجع به عالم بگوید، می تواند پرسش های ما را منقح تر کند. فعالیتی است که صبغه سلبی آن پررنگ تر از صبغه ایجابی آن است. نویسندگان نمی خواهند به لوازم همه آنچه در تراکتاتوس آمده، ملتزم باشند. از این منظر هم اساساً وارد بحث نشد ه اند اما این تعبیر کاملاً یکی از فقرات تراکتاتوس است و نشان می دهد آنها نیم نگاهی به این نحوه از فلسفیدن دارند که فلسفه را کاملاً از علم جدا می کند و معتقد است راه میان این دو یا نسبت مستقیم میان این دو برقرار نیست. در فلسفه تحلیلی ما با دو سنت مواجهیم؛ نخست سنت تراکتاتوسی یا حلقه وینی است که خط فاصل محکمی بین فلسفه و علم می کشد و معتقد است میان این دو راهی نیست، نه به هم مدد می رسانند و نه می توانند از هم استفاده کنند. این دیدگاه یک نسب نامه کانتی دارد. کانت هم فلسفه را یک فعالیت درجه دوم می دانست. سنت دیگر، سنت راسلی کواینی است که کاملاً به علم تجربی عنایت دارد و معتقد است بخش هایی از فعالیت و مواجهه معرفتی ما با جهان پیرامون را فلسفه پر می کند نه علم. دقیقاً این تعابیر در نوشته های راسل و کواین دیده می شود. تعبیر نویسندگان کتاب به نظر می آید ملهم از سنت نخست است و معتقدند که فلسفه بر پای خود ایستاده است.

کاری از:محمد ماستری فراهانی